KENYATTA ARĨ Ũ (Gicunjĩ gĩa gatatũ)


Haha naho no tũrũmĩrĩire macokia ma kĩũria atĩ Kenyatta arĩ ũ? Meciria ma andũ gwĩteithia hihi moimire nakũ kana nĩ ũndũ arotire o ũguo atuĩka mũtongoria wa bũrũri?

Gĩkũyũ-inĩ ũhoro wa gũtũmana wĩra ti mũgeni. Andũ nĩmanyitanagĩra mawĩra-inĩ na mategainĩ ona makagĩa na thimo ikonainie na maũndũ macio;

Kamuingĩ koyaga ndĩrĩ,

Kĩara kĩmwe gĩtiũragaga ndaa,

Ũrutagwo mwĩruti,

Gũteithagio wĩteithĩtie

Thegere igĩrĩ itiremagwo nĩ mwatu,

Ngarĩ ĩhĩtagwo nĩ mũndũ na mũthoniwe, na ingĩ nyingĩ.

Thũtha wa kwĩgwatĩra wĩyathi mũtongoria wa bũrũri ambĩrĩirie kwĩra andũ meteithie ona mateithanie o ene na nĩho ndeto ya harambĩĩ yambĩrĩirie gũtherema bũrũrinĩ wothe.Tondũ agĩkũyũ nĩmakoretwo na ũndũ ũcio mũtũrĩre-inĩ wao, nĩmahotire kũiyũkia mwĩto ũcio na ihenya na makĩambĩrĩria maũndũ maingĩ ta gwaka macukuru, gũtambia maĩ na mĩberethi matũrainĩ mao, mathibitarĩ, kwĩyũmba ikundi cia kũgũra mĩgũnda ya comba, na maũndũ mangĩ ma wĩteithio wa mũingĩ. Ciĩko icio igĩtũma ng’ongo nyingĩ cia gĩkũyũinĩ ikũre na ihenya gũkĩra kwa makabira marĩa mangĩ.

Thĩiniĩ wa ndũmĩriri ya Mũthondeki wa Mũigwithania wa Andũ na Bũrũri wa Gĩkũyũ iruta rĩa mweri wa Gatumu, 1928, (December), manja ya mbere namba mũgwanja, mwandĩki ti Johnstone Kenyatta akĩandĩka ndeto na kĩongo Igai Mũhũthia thĩ Twĩteithie aronania bata wa andũ kũnyitana na gwĩteithia o ene me ngwatanĩro. Akoiga:

‘Menyai atĩ kiugo kĩu gĩa gwĩteithia nĩ kiugo kĩnene mũno thĩiniĩ witũ amu gũtirĩ rũrĩrĩ rũngigĩa ngumo njega rũtambĩte kũmenya kiugo kĩu gĩa gwĩtteithia. (SELF HELP) amu kiugo kĩu nĩkĩo gĩa kwambĩrĩria gwĩkĩra rũrĩrĩ hinya na kĩo… Amu gũtirĩ rũrĩrĩ rũtagĩrĩirwo nĩ gwĩteithia na maũndũ maruo, ota harĩa handĩkĩtwo atĩrĩ “gũteithagio ũgwĩteithia”,amu, ũngĩrekereria maũndũ mamũkaga o magĩtheanagĩrĩra harĩ we.…

‘ Ririkanai atĩ mĩtugo ya kũmatha indo matukũ maya ndĩhana ta ya tene, amu tene cionagwo na itimũ na ngo, no cia matukũ maya nĩ cia ũũgĩ na ũhoreri.

‘Inyuĩ arĩa mwĩna mawĩra mega!! Ririkanai atĩ gũtirĩ mũthenya ũkĩaga torĩa ũngĩ, na mũririkane atĩ kĩero nĩ ithare. Umenye atĩ ũrĩa wendetwo ũmũthĩ tiguo ũkendwo rũciũ…..

‘’… Ririkanai atĩrĩ gũtirĩ mũndũ kana rũrĩrĩ rũngĩgĩa ngumo tiga no gwĩteithia kwĩ mbere……

1. Mũndũ ambe eteithie maũndũ ma mwĩrĩ wake mwene, ehotore ndagatuĩke mũhoi, kana mbũrũrũ, kana mũkoma thĩ.
2. .Mũndũ acoke ateithie maũndũ make marĩa makuonwo nĩ andũ, agĩe na mũciĩ wake mwene, agĩe na wĩra wake mwene, wĩna kĩguni, ndagatuĩke kĩrĩmĩra mana.
3. Mũndũ acoke ateithie aciari ake maũndũ-inĩ mothe, ndakamarekererie magogocana..
4. Mũndũ ateithie rũrĩrĩ rwake ngwatanĩo-inĩ ciothe; ahingie watho wa rũrĩrĩ rwake.nĩguo rũrĩrĩ rwake rũgocagwo nĩ ũndũ wa gwĩka cieko njega harĩ ndũrĩrĩ iria ingĩ.

Atĩrĩrĩ nyũmba ya Mumbi, … tigagai kwenda ũndũ ona maitho mũtekũ wenda na ngoro na gwĩka … amurĩ twanoiga kaingĩ na tũkĩona maũndũ maingĩ na maitho, no eeki nio anyinyi.. Ngũmwĩra atĩrĩ!! Iguai mũgambo ũkĩmwĩta, ũkuuga atĩrĩ: Agĩkũyũ! Agĩkũyũ!! Arahũkai amu ihinda rĩrĩ nĩrĩo rĩanyu mũthiĩ na mbere… No mwarega kũigua mũgambo ũcio ũramwĩta ũkĩmwĩraga atĩrĩrĩ:- ŨKĨRAI! ŨKĨRAI!! IHINDA RĨRĨ NORĨO RĨANYU RĨA GŨTHAGATHAGA MAŨNDŨ MANYU MOTHE MA KWARAHŨRA BŨRŨRI WA GĨKŨYŨ. NO MWAGONDERERA MŨREGE KŨIGUA MŨGAMBO ŨYŨ MŨGATHOITHĨRA THUTHA NA ITEA CIA MACOYA’

Nĩ wa thiritũ yanyu

Na mũruti wĩra wanyu

J. Kenyatta

(Editor Mũigwithania) ‘


Mũrata wakwa mũthomi mũgĩ, ciugo icio ciandĩkirwo nĩ mũtigairĩ mũtongoria njamba ya bũrũri wa Kenya mwaka wa 1928, nĩ mĩaka mĩrongo ĩnana mĩhĩtũku na kinyagia ũmũthĩ ũgĩcithoma ina mataaro ota irandikirwo ira. Haha nĩ kĩonanania kĩa ũrĩa Kĩnyatta onete kabere na akaragĩria andũ na njĩra ya ũrathi. Rĩu gĩkũyũ kiumagarĩte gĩgacanga thĩ yothe, nĩkĩagĩrĩirwo nĩ gũtiga makinya ma ũmithio, thayũ, kĩyo na ũrumwe rwega o haria mundu ari, nĩgetha njiarwa iria igũka thutha ciugage atĩrĩ: KAĨ TI ITHERŨ AA BABA NĨMONETE KŨRAYAĨ!.

Hihi we ũgũtiga makinya mahana atĩa? Wĩyũrie na wĩcokerie na wona arĩ wega ũnjokerie tondũ kĩ ngoro gĩtihotanaga.


Nĩtũgũthiĩ na mbere na ndereti ĩno ica ikuhĩ. Thoma rũciũ rũngĩ.

Thai.