KAMAANJA KUGURARIA MBURI CIAKE 1

Mũrata Wakwa Mũthomi Mũgĩ,

Kamaanja nĩmakĩrĩangire nyama ya rũrĩmĩ na Mũgeeci o makiumagaranagia. O kinya matuka-inĩ ma Mũkoma, magĩtiganĩra hau Kamaanja magĩkĩringĩrĩra na kwao mena gĩtutu kĩa anake a riika rĩake arĩa mokĩte nao. Kamaanja onekaga akenete na agathiĩ agĩthigagĩria ciande nĩ gwĩtĩkĩrwo na mbũri ciake kwamũkĩrwo. Ahanaga ota gacaũ kanyuĩte thothi ũrĩa gatũhaga.

Kamaanja ndaigana kũrĩa marĩgu, nĩ acokirie makinya na thutha na akĩheana gĩathĩ gĩa gũcoka kwaa Mũgeci gũtwara mbũri cia mĩrongo na indo iria etĩtio. Tondũ we ndathiĩte o gũikia ndia mũtĩ. Ningĩ tondũ mũtĩ ũtegũtemwo ndũmemagio ithanwa.

Nĩkĩo Kamaanja nĩagĩthire kũguraria mbũri ciake. Ngoima ciagũrirwo Maribui hakuhĩ na Ng’atĩ tondũ kũu nĩkuo ikĩnoreire. Rĩrĩa andũ a nyũmba ya mbarĩ ya Ngatia macionire, makĩrathima mũirĩtu wao nĩkuona atĩ mwanake ũcio nĩ amatĩĩte na njĩra ya kũmarehere ngoima noru ũguo.

Mũnga wa Kĩhanya nĩwe watũmĩtwo nĩ ithe wa Kamaanja aroke kwaa Mũgeci nĩgetha arũgamĩrĩre ngoima igĩthĩnjwo, ota ũrĩa gwĩkagwo, nĩgetha ingĩhĩnja ndũkoige itiuma ciaku. Maakĩrokire o gatene mena Kagucia tondũ mũndũ ũmwe ndehagĩrĩrwo njĩra. Magĩkora athuri maigana ũna a kuma itũũra marokete na makanoraga tuhiũ twa raũ. Nĩmakĩamũkĩrirwo na magĩtũngio kĩa mwaki tondũ ngaragu ndĩhoyagwo ũhoro, ningĩ nĩgetha metue ma ndarũa na maingate heho tondu kwarĩ na mbaa yarokete gũitĩka tene. Mwarĩ wa nyina na Mũgeci, wetagwo Muthoni, nĩmarĩte ndundu na cũwe na agataarwo ũrĩa e gwĩka. Rĩrĩa akĩreheire andũ acio cai, akĩrĩithania na mũnoori wa tũhiu na rĩrĩa ahũgũkĩĩte na kũngĩ, Muthoni akĩoya tũhiũ twothe na akĩhitha. Rĩrĩa ithe wa Mũgeci akinyĩirio ndeto ĩyo atĩ tũhiũ tũrĩ kũhithwo, akĩnyiita mwatĩ na akĩnengera mwarĩ agĩkũũra tũhiũ ota ũrĩa mũtugo wa rũrĩrĩ ũtariĩ, nake Mũthoni akĩneana tũhiũ. Na tondũ ngoima nĩciagĩtuĩrĩirwo kĩnyonga, ikĩarũkanwo nacio hatarĩ na mitha nyingĩ. Ciaguraririo inya mũthĩ ũcio. Ciathĩnjĩirwo na hau thutha wa mũciĩ tondũ nĩho haarĩ na kĩĩgunyĩ kĩa mĩkĩma na mĩthithinda ĩrĩa yahandĩtwo. Magĩtua mathakwa arĩ mathĩnjĩro tondũ makĩrĩ maingĩ hau mũhaka-inĩ wa mũgũnda. Thakame yonganĩirio kiuga-inĩ kĩnene nĩgetha ĩtũndĩrwo mahu, ngerima ona mĩtura.

Munga na Kagucia maikĩrĩte meroreire mbũrĩ ikĩrutwo rũũa o magĩteretangaga na athĩnji. Mũthuuri ũrĩa watongoragio ndeto ĩyo akĩĩra Kagucia amenye atĩ nĩwe ũkũruta maitho nĩgetha mĩtwe ĩrigwo. We Kagucia ndaigana gũkararia ona harĩa amenyaga atĩ ndehotana na ndeto ĩyo tondũ hahota gũkorwo hena mũtego ambĩirwo na ndamenye. Akĩaria na mũthuuri ũrĩa warutaga maitho ma mbũri icio ingĩ akĩmwĩra nĩamũkombora arute mothe nĩ mekũrĩhania. Ndakararirie. Akĩruta maitho, na o akuura akarioya na igũrũ akera Kagucia, ‘Nĩ ũkĩine nindakũũra rĩu.’ Kagucia agacokia ‘Ĩĩ noguo mũrata thogora ndiũragĩte’. Agĩkũũra rĩu rĩngĩ akĩĩra Kagucia, ‘Nĩ ũkĩine merĩ nĩ wa mau.’ Kagucia agĩcoka mũhuko akĩruta kĩa merĩ akĩnengera mũkũũri wa maitho, akĩoya maitho merĩ akĩĩra mũtongoria wa ũthĩnji ‘Nĩ wa mau nĩndakũũra merĩ.’
‘Ni ngatho rĩu tũrĩ gũtuma ndũgũ, Mbũri ciaku itinahinja ona gũtuĩka tũtirutanĩtie ciothe.’
‘Kaĩ ũĩ atĩ no nyende ũnjĩre ndĩcinorie. Kaĩ itathũrimĩte o ĩrĩa noru. Ningĩ ingĩrarehire mĩndutha githĩ ndungiuga nĩndakũnyarara.’ Munga agĩcokia.
‘Ĩĩ toguo. Kaĩ gwĩ kĩnene kĩũru tiga kĩronda.’
‘No nĩgĩkĩrĩ rũũa rwa mũhuhi.’ Munga akiongerera, ‘ningĩ kaĩ kũrĩ ũthũire kũrĩa na ehake tiga ĩkĩhĩnja. No ici ciakwa nĩgwĩtũna ũgwĩtũna ũmenye ndĩrĩ na itherũ.’
‘Rĩu twarĩkia kũruta rũũa nĩtũkũrutania nyama ciothe ota mũtugo igĩrĩ tũhĩhie na igĩrĩ tũruge na nyũngũ.’

Njũwa ciarĩkia kũrutwo, makĩrika kũrutania nyama. Makĩruta ngaĩ, makĩũwa rĩũwa ndotũ ciarĩ noru wega. Magĩkomia mbũri na nda makĩruta rũcuthĩ, Makĩruta mara na mahu, makiũwa maguta ma nda, magĩtigithũrana mara ma mahu, makĩnengera amiria a mara mamirie, makĩruta ngerima kuma kwĩ mahu na ciothe ikĩmirio. Makĩruta makengeto, moko, honge, gĩthũri, ciĩga, magũrũ, ngingo. Makĩruta ini, ngoro, mahũri, higo, rabatĩ, makĩũnũra nyongo magĩte, na magĩte thũngĩ. Mara mamirio makĩoya mũtura, mahu na ngerima magĩtundĩra. Nyama cia ndũndĩro ciarutirwo honge-inĩ na iria ingĩ ngingo-inĩ, igĩturanĩrwo na ngarango ciarĩkia kũgathimwo na thakame ĩrĩa yonganĩtio mbũri ciang’eo. Mĩtura yatumirwo na karũrigi ka mũgio nacio ndũndĩro igĩtumwo na tũmĩtĩ twaicũhitio wega na tũgacinwo mĩthia. Mwaki warĩ wa ngũ nyũmũ cia mĩthandũkũ no ndara ciarĩ njoho cia mĩthandũkũ mĩigũ nĩgetha ciĩtiirie mwaki. Munga akĩĩrwo no nginya aringithanie rũũa. Akioya tũcacũ akiuna twĩrĩ, akĩrũgama harĩa athĩnji maikarĩte thĩ akiuga,’Rũũa ndaringithia Njũgũna wa Njung’e.’Akĩrekia tũmĩtĩ twake thĩ, nao athuri acio othe magĩcokia ‘Irorũma nyambo.’ Njũgũna akĩneo rũa na nyama ĩrĩa yamũrĩtwo ya iringa yohetwo naruo.

Mbũri ya ithe wa Kamaanja yekĩrirwo riiko mwanya……….

Thoma rũciũ rũngĩ ngũhe ndeto.