KAMAANJA KURACIA 2

Mũrata Wakwa Mũthomi Mũgĩ,

Tũratiganĩrĩire nawe o ũndũ marũa ma ithe wa Kamaanja matumũrwo na mathomwo, moigaga atĩa? Moigagaga atĩrĩ…….


‘Nĩ mĩrongo ĩtatũ.’ Njuguna agĩcokia.
‘Ya mbũri kana ya mbia?’
‘Ya mbia.’
‘Icio nĩ igĩkinyĩte mbũri ikũmi?’ Akĩrora Mwangi akĩmwĩra, ‘Wa Mong’o, ngwĩrire ndĩ Mũgĩkũyũ na itakũmĩire ndihotaga kwaria. Coka mondo-ĩ, ũkũmĩrie-ĩ, nguhe ũhoro. Ithuĩ twĩ haraihu na ũkabi kũrĩa ciĩ raithi, gũkũ rĩu ũtarĩ na inya ndũngiona ona mũndutha kana mũgoco.’
Mwangi akĩrora Mũnga nake Munga akĩrora Kaguucia, Kaguucia agĩcoka mũhuko akĩruta mbahaca akĩnengera Mũnga, Mũnga akĩnengera Mwangi, Mwangi akinengereria Gĩkunda akĩmwĩra, ‘Ta amũkĩra ici tondũ niĩ ngĩũka nĩngwĩthaĩte na ngoiga ndĩ mwĩtĩkĩri o ũrĩa ndĩrĩrwo nĩngũthikĩrĩria.’
Gikunda akĩamũkĩra mbahaca ĩyo, akĩnengera Njuguna akĩhingũra agĩtara, akĩnengera Kamau nake agĩtara makĩhehanĩrĩra ta maiguithania. Gikunda akĩmooria, ‘Macio moiga atĩa?’
‘Ni ikũmi.’
‘Rĩa mbia kana rĩa mbũri?’
‘Rĩa mbia na rĩahingithia rĩa mbũri.’
‘Iĩ nĩũkũigua mũndũ ũyũ nĩtamũyaine nĩ arakuogokerera arĩ gũtua mbũri nĩ ngiri inya.’ Gikunda akĩĩra Mwangi.
‘Iĩ noguo mũrata ngitĩra na ũthiganĩre ndikaringwo thikĩrĩrio.’ Mwangi akiuga arorete Njũgũna.
Gikunda agĩcokerera ndeto cia rũracio akĩĩra Mwangi, ‘Rĩu tondũ ũrĩ kũhanda ithĩgĩ, na mĩhang’o yaku nota yakwa, ndikwenda ngwĩre atĩ ũthiĩ ũgoka nguunĩre mĩtĩ, tũkũrutanĩria mũigua na mahira. Mwana arĩ ruo no hiti itoĩ ũguo. Ngwĩhoka wĩna mũndũ ũkũmenya kwandĩka nĩgetha ndũkanoigage ndiakwĩrire. Ta nengereria mũthuri ũyũ iratathi rĩrĩ andĩkĩrwo maũndũ maya.’ Gĩkunda akĩĩra Kamau. Kamau akinengereria Mwangi maratathi maigana ũna nake Mwangi akĩĩra Kabaca andĩke maũndũ marĩa mabatiĩ kwandĩkwo kũringana na ũrĩa mĩario yatariĩ.
‘Indo ici nĩcio ngwenda irĩ cia ithe na cia nyina wa mwana:
Mbũri mĩrongo ĩtano. Ikũmi ciũke ci mee ikĩanagia na ciĩ na mbugi.
Ngoima ithano
Thenge hakure, ĩ nginya, ya kurĩo nĩ nyũmba, na ndĩrĩ guoko, na yumagario na harika.
Kĩrũhĩ na mbugi
Kiheembe kĩa ũũkĩ
Mũhuro wa igwa
Ndũndũ ithano cia mbakĩ thĩe na ĩkarurio
Murengeti na cuka
Kabuti ka mũthuri
Mwatũ wĩna hĩndĩgo na hengero ciaguo
Mengere na ndoho na tuba
Kahiũ ka raũ
Mũkwa wa ngũ wa rũũa rwa thiruai
Mbawa na nganangũ indumĩrĩre
Kondo ka nyeni
Ithanwa
Rũgito
Njahĩ hũũre ikũnia rĩmwe
Mwere na mukombi o irebe irebe
Maguta ma mbarĩki
Nyũngũ ya kũruga nyama
Urugi wa nyama
Rũrĩ nja
Ngũ ibuti rĩmwe
Marĩthũ ikũmi na merĩ ma kwĩhotorwo nĩ arugi
Tũtambaya twa thithino
Thota mathanduku ikũmi
Ucũrũ wa mũkiyo inya ithano na ciaũrũo
Ikombe iria one hũ ikũmi na igĩrĩ. Iria ciĩtagwo kahumbĩka ũthiũ.
Kameni
Kĩihũri
Kiuga
Gĩitĩrĩra
Gĩtarũrũ
Gĩkunda arĩĩkia gũtara indo icio akĩũria nyina wa Mugeeci kana nĩ harĩ kĩndũ hihi kĩariganĩra. ‘Iĩ,nyũngũ oragire akĩĩruta gũkima irio na ngĩmwĩra no ngamĩĩtia.’
‘Haya, nĩwakĩigua nyũngũ ya kũruga irio. Nĩyũkaga na mũiko?’ Ĩĩni kaĩ ĩngĩgĩũka ũtheri.’ Nyina wa Mũgeci agĩcokia. ‘Nĩũkĩmenye ũyũ ndũrakua agakũũragĩre nyũngũ, nĩathomete ũrugi wothe. Nyina wa Ngatia munene nĩ ũguo?’ Gikunda akĩũria.
‘Iĩ no makĩmenye cai wa gwĩtana ũhiki nĩ wao na irio iria ikarĩo mũthenya ũcio no ciao.’
Nyina wa Ngatia munene agĩcokia.
‘Icio nĩ mũkwenda ciandĩkwo haha?’ Gĩkunda akĩũria.
‘Iĩ nĩciandĩkwo.’
‘Cigwete.’
‘Macani, cukari, iria’.
‘Gweta ũkiugaga mũigana nĩguo tũthiĩ tũrĩkĩtie.
‘Macani mbagiti ĩgĩrĩ iria nene, iria ngereni ikũmi, cukari ikũnia, migate mirongo itano, na njemu na thiagĩ, na mũcere kiro mĩrongo ĩĩrĩ, na ngũ ibuti rĩmwe.’
‘Ngũ nĩtũgwĩtĩtie.’
‘Icio nĩ cikĩigane.’
‘Mũcere kiro mĩrongo ĩĩrĩ ndũngĩigana. Nĩmarehe gakũnia karĩa kanini wa Caina nĩguo mũthuure.’ Nyina wa Mũgeci akiongerera.
Gikunda akĩĩra Mwangi, ‘Ũũkire ngwĩre na nĩndakwĩra, rĩu ndĩgũkũgaragarĩria mbara wenda gutheca na njacu kana kibeco niĩ ndirĩ na kĩgacwa na ndinatigwo na henwa.’
‘Rĩu-rĩ, ũũge nĩũrĩ ũcokie. Na ũrĩ kũndagũrĩra o ngirĩrĩie. Mwanake ũyũ wakwa nĩ mwĩthĩ nĩ egũthũkũma. Indo irĩ moko. Na tondũ tũtirathogorana tuumanwo kaimana nĩ ndũgũ tũratũmarĩ, ta njira atĩrĩ, indo-inĩ ici wanjĩtia-rĩ, nĩharĩ kĩĩgirarĩ nĩgetha hingũrĩrwo?’
‘Iĩ nĩharĩ. Thenge ya kũrĩo nĩ nyũmba, mũrengeti na cuka na kabuti ka mũthuri. Icio no nginya itongorie tondũ ndũngĩguraria itamũkĩrĩtwo. Ningĩ ũngĩkĩguraria ũtarehete nyũngũ ya nyama-rĩ, ciakĩrugwo nakĩ.?’
Mwangi akĩrora Mũnga akĩrũgamaga akĩmwĩra ‘Iĩ mũrũ wa Kĩhanya ũkũnyonagĩrĩria kĩgunyĩ kĩa mũkĩma na tũtiĩyũwe riua na nĩguo rĩkĩarire. Ndũke wonie Kaguucia na nyina wa Kamaanja kaĩ ũndũ arĩ ũmwe.’
Tondũ ciunagwo rũkomo kĩmenyi akamenya ikiunwo na kĩrigwo akarigwo o ikĩaragio-rĩ, andu a ndundu ya ithe wa Kamaanja magĩũkĩrania na Mwangi makiuma nja. Macokanĩrĩire kĩruru-inĩ kĩa mũkĩma ũrĩa waarĩ o hau nja. Mwangi akĩmoria, ‘Murona ta kũrathiĩ atĩa?’
‘Tũtithiĩte ũũru ona akorwo mbũri no cia kĩgĩa goro.’ Ithe wa Kamaanja agĩcokia.
‘Rĩu tũkwenda tũkũnje mĩtĩ, na tũtigũthiĩ ta andũ mena guoya onao nĩmona tũtirĩ na itherũ. Twĩna kĩ?’
Mũnga agĩcokia, ‘Twĩna mĩrongo ĩĩrĩ haha.’
‘Tũcigayanie atĩa?’
‘Nguona twambe tũhũrane na kĩgirarĩ. Tũneane kabuti na murengeti na cuka. Na tondu tũtinaheo thogora, rekei tũiguithanĩrie thogora umwe marega nitũkũhĩga.’ Munga akiuga.
‘Tucihe thogora ũrĩkũ?’ Mwangi akĩmoria.
,Ngiri igĩrĩ ĩgĩrĩ., Kabaca akiuga
‘Haya tũthiĩre hau. Na kĩĩ kĩngĩ?’ Mwangi akĩmoria.
‘Thenge ya nyumba yatuĩka nĩ mee, ĩyo tũtigũũra ũmũthĩ.’ Ithe wa Kamaanja akiuga.
‘Nĩtũgũre indo ici cia atumia na ici ngiri ikũmi nacio ici ithathatu tũkũnje mĩtĩ nacio itarĩrwo mĩrongo-inĩ.’
‘Nengera nyina wa Kabaca icio ikũmi twatua kũneana ciume na gwake nawe Mwangi kua icio ingĩ nawe ũneane. Tũkwambĩrĩra na cia atumia, nĩngũgĩcorithia tuona kamwanya tũkahungurĩra ho.’ Mwangi akĩmera.
Nyina wa Kabaca aarĩ na nganja hanini na nĩkio augire, ‘Nĩtũkũmanengera marega makĩrege.’
‘Matingĩrega tondũ matigũtwĩrĩĩte thogora tuoraga na noguo gũthiaga. Na marega tũtiĩmakararia tondũ ũthoni ndũkararagio.
Hĩndĩ ĩyo makĩrĩ nja, nao ithe wa Mũgeci na andũ ake nao magĩcokanĩria makĩũrania o ciũria ta iria acio angĩ moragia.
‘Murona tũgĩthiĩ atĩa?’
‘Nĩtũrathiĩ wega, na ndinona ta mena ngucanio.’ Gikunda akiuga.
,Aya nĩ andũ ega na ngwĩciria onao nĩmona ti ta ũrĩa marerĩgagĩrĩra. Tũtikũmahũra tondũ ti uthoni tũratharia nĩ gwaka tũraka. Ningĩ ona indo ici ciothe icokaga kwao. Githĩ tocio tũkoya tũgũre gĩtanda na riiko tuumagarie Mugeci?’
‘Iĩni na tuongere ingĩ nyingĩ. Kaĩ rũracio atarĩ ũhoro wa gĩtĩo kaarĩ thogora. Nĩmokĩte.’
Magĩgĩcoka nyumba na o mũndu agĩcoka gĩtĩ-inĩ giake.
Gikunda akĩmoria, ‘Riua nĩrĩrurire nja?’
‘Nota themithũ kana mugaa, no mbura ĩrĩ hakuhĩ. Rĩu tũkĩaria cia mbura ndona ngwĩre atĩrĩ, mbura yoira-rĩ, nĩ tũkũhaanda tondũ nĩtũtemete ng’ũndũ na tũkoina kĩrĩti. Weru wothe no hĩĩra na mĩro na macembe ititĩĩraga kuo. Mũndũ ũyũ wakwa nĩ mwĩthĩ nĩegũthũkũma na nĩngũkũrehere indo icio wanjĩtia, ndĩ mũracia ũtatĩra, na indo ii moko. No rĩu tondũ heho ĩrĩ hakũhĩ gũka nĩngũkũne kabuti, na cuka na mũrengeti wigĩtĩre.’
Munga akĩruta ngiri igĩrĩ akĩnengera Mwangi nake akĩnengera Gĩkunda. Gĩkunda agĩcirora akĩĩra Mwangi o acinyitĩte na guoko, ‘Iĩ gaka nĩ ka mbura kana nĩ ka ũrugarĩ, gaka gatiakĩhũtha mũno? Ndikũrega tondũ ndigũkiugĩte nĩ ka mũthemba ũrĩkĩ, tondu ona ka ndagĩtarĩ no kabuti.’
‘Uyũ naguo nĩ mũrengeti na cuka.’ Mwangi akĩnengereria Gikunda ngiri ingi igĩrĩ. Gikunda agĩcirora agĩciribariba ta cianyitanĩte akiuga, ‘Ndĩrona o cuka mutheri haha kaĩ murengeti worĩra kũ? Tondũ nĩwe wetuĩra thogora reke tugere o hau ũyũ nĩ cuka rehe mũrengeti.’
Munga akĩruta ngĩiri ingĩ igĩrĩ akĩnengera Gikunda. Gikunda agĩcitambia o ta mũtugo kwĩ Njuguna.
‘Rĩu nao aa maitu ndikĩmatiga ũtheri. Haha ndĩna ngũ ngwenda ũnjigĩre ngĩũka ngakora cioma arugi matikanatogererwo.’ Akĩrora nyina wa Kabaca nake akĩruta ngiri imwe akĩneana. Gikunda akĩmwĩra, ‘Gacĩra karĩa wĩtemeire noko tũkũgera no ngiri igĩrĩ.’ Akĩongerera ĩngĩ makĩmenya cira wao nĩ wahotwo.
Magĩkĩneana mbeca iria matigĩtwo nacio irĩ cia mwena wa indo cia atumia igĩtarĩrwo indo ici; nyũngũ ya nyama, ũrugi wa nyama, mwere na mukombi, na nyũngũ ya irio ĩrĩa Mugeci oragĩĩte. Icio cia nyũngũ cianeirwo nyina wa Mugeci nake agĩciĩkĩra nyondoini na agĩtuĩra mata gĩthuri akĩrathima mwarĩ.
Mwangi agĩcokia ũhoro akĩĩra Gikunda, ‘Rĩu tondũ tũrĩ gũtuma ndũgũ na nĩndagĩkinyũkia ikinya rĩmwe reke ngũnje mĩtĩ muira ngacoka tondũ ngwĩrire ndĩ mũracia ũtatĩĩra. Nyita haha ndirihe.’ Akĩmũnengereria ngiri inya iria ciatigarĩte moko-inĩ.
Gĩkunda nĩakĩmathũrimire ndeto ikonainie na matanya na mibango ya ũhiki. Akĩmera matikone ta mahingĩrĩirio gũthiĩ na mbere na mibango yao, no maririkane atĩ gĩathĩ kĩrĩa mekũheyana nĩkĩo kĩhingo kĩa maũndũ mothe. Mũnga nĩkĩhoire marekwo mathiĩ, macokanie ndundu mũciĩ na nĩmegũtũmana mũthi ũrĩa magacoka. Gikunda niacokeirie andũ acio ngatho na akĩmera mathiĩ na matigaikare mũno matacokete. Nyina wa Ngatia munene agĩtongoria mahoya ma kũhinga na andũ makĩuma na nja. Makiuma makĩrika gũteretanga magĩcoka makĩhurunjũka o kaihũ na kwao. No Kamaanja agĩtigwo na thutha hanini nĩgetha arĩrie Mugeci. Makĩonana akĩĩra Mũgeci ‘ Ĩ mũndũ ndwakĩgĩa goro, ngiya mwatũ wa njũkĩ.’
Mũgeci agicokia, ‘Tiga ũguo reke ngwĩre…..’