NŨ TŨGŨTŨMA?
Mũthoomi mũũgĩ, ta reke twĩcirie twĩ hamwe ũhoro wa gũkũria na gũtũũria thiomi ciitũ. Rũthiomi rwitũ rwa gĩkũyũ tũkũrĩte naruo, tũkohĩga naruo, tũkagana ng’ano naruo, tũkagwatania ndaĩ naruo, tũgathimũra thimo naruo ona tukaina nyĩmbo naruo. Maũũgĩ ma rũrĩrĩ rwitu mothe mahithĩtwo rũthiomi-inĩ rwitũ.

Rĩrĩa mũthũngũ okire bũrũrinĩ witu, akorire tũkĩaria rũthiomi rwitu. Agĩũka na rũthiomi rwake rwa gĩthũngũ kũma bũrũri-inĩ wake. Rũthiomi rwake nĩrwakinyĩte hĩndi ya kwandĩkwo na ndemwa na mũndũ akahota kũrũthoma na kũrũmenya ona kũrũtũũria tondũ wa kwandĩkwo. Mũthũngũ nĩakĩgeririe kwandĩka rũthiomi rwitũ rwa gĩkũyũ ona gũthomithia arĩa mahotaga gũthiĩ mathukuru. Nitwakĩgĩire na mweke wa kũhota kwandĩka rwario rwitũ na andũ aingĩ makĩmenya kũrũthoma. Mabuku maingĩ nĩmacabirwo na gĩkũyũ na macukuru magathomithania kwandĩka na gũthoma gĩkũyũ. Uhoro ũcio nĩwamamĩrĩirio thutha-inĩ na rũthiomi rwitu rũkĩagithio kĩene thĩiniĩ wa mũtaratara wa gĩthomo kĩa marũa macukuru-inĩ.

Aciari arĩa o mathomete gĩkũyũ me cukuru, makĩehereria ciana ciao mĩeke ya gũthoma gĩkũyũ. Macukuru marĩa mathomithagia gĩkũyũ makĩonwo taarĩ ma gũcokia ciana na thutha. Ruthiomi rũkĩagithio mweke wa gũkũra na gĩthũngũ gĩgĩtuika nĩruo rũthiomi rwa mbere macukuru-inĩ.

Nĩkũrĩ andũ tondũ wa mũciarĩre wao mateheetwo kĩheo gĩa gũthoma na kwaria thiomi ng’eni. No mangĩheo mweke wa kwĩyaaria kana gũtarĩria ũndũ na rũthiomi rwa gĩkũyũ maheanaga maũndũ ma bata na ma ũũgĩ kũringana na ũrĩa rũthiomi rwitu rũtariĩ. Rĩu mũndũ ta ucio rĩ, no eerũo ati ti mũgĩ tondũ ndangĩhota gũtarĩria ũndũ na gĩthũngũ? Wathiĩ Caina ũgũkora makĩaria gĩcaina, makandĩka gĩcaina na magathoma gĩcaina. Wathiĩ Njĩrĩmani otaguo, Baranja otaguo ona Ngeretha. Kũu guothe andũ acio matitaragwo atĩ nĩ akĩĩgu atĩ tondũ mararia rũthiomi rwao. No woka mabũrũri ma Abirika, mũndũ akorwo ndaaragia rũthiomi rwa ruraya ndonagwo ta e mũgĩ. Nĩkĩ? Gitũmi kĩnene nĩtondũ mũkoroni eekĩrire andũ airũ meciia ma gwĩthũũra, na gũthũũra maũndũ mothe ma ndũire, na kwenda kuoya maũndũ ma mũthũngũ taarĩ mo ma bata makĩria.

Hakĩrĩ bata ũrĩkũ wa gũkũria rũthiomi ta rwa gĩkũyũ? Gĩtumi kia mbere nĩ atĩ twaga kũrũkũria nĩgũthira rũgũthira. Mwaki ũhoraga nĩ kwaga ngũ. Ithuĩ nĩithuĩ twĩna kĩrĩti gĩa kuuna ngũ. Ti ngu cia mbucĩ na mahuti, no nĩ ithukĩ na mĩgogo ya kũraaria mwaki ona kwĩ mbura. Andu arĩa magĩĩte na mĩeke ya gũthoma mũno na makagĩa na ndigirii cia mathomo matiganĩte mena wĩra mũnene wa gũkũria rũthiomi. Nĩkũrĩ andũ me matũrainĩ kana ona macukuru-inĩ mangiandĩka maũndũ mangĩigananio na githomo kĩa ndigirii, no matirĩ na ũhoti wa rũthiomi rwa gĩthũngũ. Andũ acio magĩrĩirwo nĩ gũtindĩkĩrĩrio maandĩke maundu macio onakana mamekĩre thĩiniĩ wa thani cia kĩnanda na gikũyũ nao athomi arĩa mena maũgĩ maingaingĩ mamathome na mamarũnge ona maheo marũngo marĩa mamaiganĩte. No kũhoteke tũngikũria rũthiomi rwitu wega andũ manyitage kinya ndigirii cia ndagitarĩ mathomete na rũthiomi rwitu. No tondu ndiambaga na magua, ũndũ wa mbere nĩ athoomi aitũ mambe meyũhĩgie na rũthiomi ruo rwene magĩcoka kũnoora arĩa angĩ.

Wa kerĩ, gũkũria rũthimi rwitũ nĩgũgũtũũria maũndũ ma undũire witũ. Nĩkũrĩ na maũndũ maingĩ matangĩigĩka wega na rũthimi rwa kĩgeni. Maingĩ mataũrwo na rũthiomi rũngĩ nĩmagaga cama ona magate muoroto wamo. Gũkĩrĩ ũguo hena bata mũnene wa kwandĩka na gũtũũria rwario nĩgetha morutani manene ma rũrĩrĩ rwitũ matikorĩre thĩ. Thimo, ndaĩ, marebeta ona nyĩmbo ciataũrwo na thiomi ingĩ nĩciagaga kũmenyeka wega.

Wa gatatũ, nĩgũcokia rũũĩ mũkaro harĩa twatereire mbere tũcokere oho. Mũndũ ainaga na gatiirũ gake na tũtingĩtũũra tugaga tũrĩ agĩkũyũ na nĩtwateire rwario ruitũ. Nĩgetha tũhote gwĩtĩĩa na rwario rũitũ no nginyagia twambe tũrũkũrie, tũrũgitĩre, na tũrwĩkĩre kĩene. Aria a thiomi ingĩ matingĩũka gũkũria rũthiomi rwitũ, ona kaingĩ mekwenda tũthome thiomi ciao. Hingo nĩ nginyu rĩũ andũ a gĩkũyũ mahurunjũkĩte thĩ yothe, moe mweke ũyũ mambĩrĩrĩe gũthomithania rũthiomi ruitũ macukuru-inĩ ma thĩ ng’eni. Ucio to ũndũ wa kũgĩa na mĩeke ya mawĩra, no nĩ ũndũ wa mũndũ gwĩtĩĩya ahotete kwambĩrĩria gũtwarithia rũthiomi ruitũ na mbere.

Tũgĩĩke atĩa? We naniĩ na ũcio ũngĩ ũkũmenya nĩtuuge gaka nĩ koiga gatũne. Thegere igĩrĩ itiremagwo nĩ mwatũ, ndakũya nawe wamũkĩrie ũikĩrie ũcio ũngĩ uuthi na nĩtugũtooria. Indĩ wareka rubace niwe ũkũhakwo gĩthoongo.
Yukia uuthi.